ziemia

1. Chodzić, stąpać (mocno, twardo) po ziemi; trzymać się ziemi «być realistą»: Obdarzony wrażliwością dziecka, twardo chodzi po ziemi – jest konkretny, punktualny – i wbrew pozorom – nieśmiały. Przekrój 51/2000. Imponowała mi poczuciem odpowiedzialności i zaradnością, była dojrzalsza od rówieśniczek i mocno stąpała po ziemi, dzięki czemu do dzisiaj ściąga mnie z obłoków. Viva 1/2000. (...) mają skłonność do nadmiernego zagłębiania się w marzeniach, nie trzymają się mocno ziemi. L. Grzesiuk, B. Tryjarska, Jak pomagać.

2. pot. Ktoś brudny, czarny jak święta ziemia; coś jak święta ziemia «o kimś, o czymś bardzo brudnym»: Żadnych krawatów – przybrudzone ciuchy typu „włożyłem se com ta miał”, paznokcie jak święta ziemia, zapach bynajmniej nie Soir de Paris. GRob 45/1995.

3. Ktoś, coś nie z tej ziemi

a) «o kimś, o czymś niezwykłym, niesamowitym, nieprawdopodobnym»: Kiedy pokazał swój dowód osobisty, oficer nadgranicznej placówki spojrzał na niego, jakby zobaczył istotę nie z tej ziemi. Cóż się okazało? W dowodzie widniała informacja: Ludwik Hieronim hrabia Morstin. Oficer po raz pierwszy w życiu zobaczył hrabiego. T. Kwiatkowski, Panopticum. Przechodziły mi wtedy do głowy różne myśli, których nigdy głośno nie wypowiadałem, myśli niepoważne, niemądre, „nie z tej ziemi”. T. Różewicz, Opowiadania.

b) «ktoś wielki, ogromny, potężny, coś wielkiego, ogromnego, potężnego»: Kaśka ma spryt nie z tej ziemi. Wszystko, co chce, to załatwi. Roz tel 2002.

4. Pochylać się, chylić się do ziemi, ku ziemi «garbić się, mieć pochylone plecy wskutek starości; starzeć się»: Sama była jeszcze jednak dziarską staruchą, bynajmniej nie pochyloną ku ziemi, rozrośniętą, dotąd nie pozbawioną pociągającego wyrazu w twarzy ni blasku w oczach. M. Dąbrowska, Noce.

5. Pragnąć, mieć ochotę zapaść się, skryć się pod ziemię «odczuwać głęboki wstyd, zażenowanie z jakiegoś powodu»: I obydwie (Katarzyna i pani Rudzka) chichotały złośliwie, a ja czerwieniłam się i nie chciałam słyszeć, i było mi tak wstyd, że pragnęłam się zapaść pod ziemię. H. Górska, Brama.

6. Spaść, wrócić, zstąpić na ziemię «przestać marzyć, fantazjować, zwrócić się ku sprawom praktycznym»: Po kilku pierwszych tygodniach euforii, które upłynęły jak sen w stanie jakby narkotycznym, dziewczyna wróciła na ziemię i otworzyła oczy. Dostrzegła wówczas, że Paul narzucił całkowitą kontrolę nad jej życiem. Det 4/1999. Trzeba więc znów niefortunnej swatce zstąpić na ziemię, nie patrzeć tylko w gwiazdy, i stać się patronką innej młodej pary, połączonej wzajemną skłonnością serc, a nie przemyślaną intrygą obcej osoby. K. Kolińska, Orzeszkowa.

7. Sprowadzić kogoś na ziemię; ściągnąć kogoś (z obłoków) na ziemię «przywrócić komuś poczucie rzeczywistości, oderwać kogoś od marzeń»: Dziwiąc się sam sobie pogłaskał ją po zmierzwionych włosach, pocałował w policzek. Miał ochotę mocno przytulić. Niechętnie odchyliła głowę. – Czego? – mruknęła ochryple. Przywróciła go do rzeczywistości, z obłoków ściągnęła na ziemię. A. Strączek, Wyznanie.

8. Wbić, pot. wlepić oczy, wzrok, posp. gały, ślepia w ziemię «spojrzeć w dół, opuściwszy głowę; opuścić powieki, uporczywie patrząc w dół»: Nie wiem, czemu zawstydziłem się, i to tak głęboko, że wbiłem oczy w ziemię i nie mogłem za nic z miejsca ruszyć. W. Myśliwski, Widnokrąg. Osłabła z niepokoju, spostrzega dopiero teraz stojące w bramie nosze z drugim rannym. „A więc mieli straty! Jak teraz spytać o Malutkiego?” bezradnie wbija wzrok w ziemię. R. Bratny, Kolumbowie.

9. Wydobyć, wydostać, pot. wykopać, wytrzasnąć coś, kogoś spod ziemi «zdobyć coś, znaleźć kogoś szybko, sprawnie, choć w niesprzyjających okolicznościach»: Wszyscy prześcigali się, aby spełniać moje zachcianki. Jeśli o trzeciej nad ranem miałem ochotę na lody z różowymi bananami, nie było możliwości, żebym ich nie dostał. Musieli mi je przynieść, choćby mieli je wydobyć spod ziemi. Viva 22/2000. Może jeszcze dzisiaj, a może dopiero jutro znajdzie się twoje pióro. Zapewniam cię, że je wydostanę spod ziemi... K. Makuszyński, Szatan. (...) ja nie dam, bo nie mam. Ale Judenrat te pieniądze spod ziemi wykopie. – Wuj Gedali sztywno zaginał palce jak haki. – Okradnie kuchnie dla żebraków. B. Wojdowski, Chleb.

10. Zapaść się pod ziemię «przepaść bez wieści, zapodziać się bez śladu; zaginąć, zniknąć»: Pamiętałem, że upominek był przygotowany, widziałem go w rękach tłumaczki, ale gdzie został odłożony... Zapadł się pod ziemię. Rozglądałem się bezradnie po salonie prezydenta, dawałem rozpaczliwe znaki, rozglądali się i inni, ale bez skutku. D. Passent, Choroba.

11. Ziemia obiecana «miejsce wydające się rajem, mające zapewnić szczęście, bogactwo»: Dla tysięcy islamistów z całego świata talibański Afganistan stał się ziemią obiecaną. Pakowali tobołki i przybywali w góry Hindukuszu. ŻW 12/12/2001. Starał się przekonać wielkiego księcia mówiąc: Polska zjednoczona i szczęśliwa pod berłem Romanowych stanie się ziemią obiecaną nie tylko dla Galicji i Poznania, lecz i dla wszystkich ludów słowiańskich. B. Petrozolin-Skowrońska, Noc.

12. Zjawić się jakby spod ziemi «pojawić się gdzieś nagle, niespodziewanie»

13. Zrównać, równać coś z ziemią «zniszczyć, niszczyć, zburzyć, burzyć coś doszczętnie»: Izraelskie czołgi i buldożery wtargnęły do palestyńskiej miejscowości Rafah w Strefie Gazy i zrównały z ziemią 35 domów. ŻW 11/01/2002. Przez bramę, wiodącą do miasta, nikt nie wchodził i nie wychodził, bo miasto było spalone i zrównane z ziemią. H. Górska, Brama.

Być zawieszonym, pozostawać, tkwić itp. między niebem a ziemią zob. niebo 2.

Gryźć ziemię zob. gryźć 2.

Grzebać się w ziemi zob. grzebać się.

Iść, pójść do ziemi zob. grób 3.

Jakby go (ją, ich itp.) ziemia pochłonęła zob. pochłonąć.

Komuś usuwa się ziemia spód nóg, spod stóp zob. grunt 3.

Ktoś jeszcze nie odrósł od ziemi zob. odrosnąć.

Ktoś niewart, żeby go (święta) ziemia nosiła zob. nosić 1.

Ktoś stanął, zatrzymał się itp., jakby mu nogi wrosły w ziemię, jakby w ziemię wrósł zob. wrosnąć.

Matka ziemia (Ziemia) zob. matka 2.

Największy, najgorszy itp. leń, łotr, oszust itp. jakiego (kiedykolwiek) ziemia nosiła zob. nosić 2.

Oderwać się od ziemi zob. oderwać się 2.

Poruszyć niebo i ziemię zob. poruszyć.

Rozstąp się ziemio zob. rozstąpić się.

Sól ziemi zob. sól 2.

Spaść z obłoków na ziemię zob. spaść 6.

Stać jak wrośnięty w ziemię zob. I stać 2.

Stać, stanąć mocno na ziemi zob. I stać 4.

Taktyka spalonej ziemi zob. taktyka.

To (jak) niebo i ziemia zob. niebo 10.

Trzęsienie ziemi zob. trzęsienie.

Walczyć z kimś na udeptanej ziemi, wyzywać kogoś na udeptaną ziemię zob. udeptać.

Wdeptać kogoś w ziemię zob. wdeptać.

(Wszystkie) znaki na niebie i ziemi wskazują na coś, zapowiadają coś zob. znak 10.

Ziemia mlekiem i miodem płynąca zob. mleko 2.

Ziemia pali się komuś pod nogami, pod stopami zob. palić się 3.

Znieść, zetrzeć, zgładzić itp. kogoś, coś z powierzchni ziemi zob. powierzchnia 3.

Zniknąć z powierzchni ziemi zob. zniknąć 1.